Mama's (goody) bag: 2018

Αυτή η ανάρτηση δεν έχει σκοπό προσηλυτιστικό. Σκοπός μου είναι να μοιραστώ τη γνώση που αποκόμισα όταν εντρύφησα στη σημειολογία και τον συμβολισμό των λόγων και των τελετουργικών, ένας τρόπος να παραθέσω με τα δικά μου απλά λόγια αυτά που κατάλαβα, με βασικό στόχο να μπορέσω να εξηγήσω στα παιδιά μου τί συμβαίνει στη ψυχή όταν κάποιος πεθάνει και για ποιο λόγο κάνουμε ότι κάνουμε εμείς που μένουμε πίσω. Άποψη μου είναι πως όταν κάτι το κατανοούμε το αποδεχόμαστε ευκολότερα.

«Χριστός ανέστη εκ νεκρών, θανάτω θάνατον πατήσας,

και τοις εν τοις μνήμασιν ζωήν χαρισάμενος»

Δυστυχώς τους τελευταίους μήνες χάσαμε δυο πολύ δικούς μας ανθρώπους. Μέσα στην οδύνη του αποχωρισμού, η νεκρώσιμη ακολουθία και η επιμνημόσυνη δέηση έδρασε σαν βάλσαμο στη καρδιά μου. Φαντάζομαι πως αυτή είναι άλλωστε και η φιλοσοφία και ο σκοπός των δύο αυτών τελετουργικών. Μιλώντας γι’ αυτό, συνειδητοποίησα πως πολλοί άνθρωποι αποστρέφονται και αποφεύγουν τις κηδείες και τα μνημόσυνα, ίσως γιατί είναι μια σαφής υπενθύμιση της θνητότητας μας. Η απόγνωση των αγαπημένων που μένουν πίσω και η απελπισία του αποχωρισμού προκαλούν πολύ έντονα συναισθήματα τα οποία δεν είναι εύκολο να τα διαχειριστεί κανείς.

Εννοείται πως δεν είναι υποχρεωτικό να πηγαίνει κάποιος σε κηδείες. Ούτε χρειάζεται να απολογείται γι' αυτό. Ο καθένας έχει τις απόψεις του και ολόκληρη στάση ζωής απέναντι στο θάνατο και αυτό είναι σεβαστό.

Παρά ταύτα, ο θάνατος είναι ένα σημαντικό γεγονός στο οποίο καλείται να συμμετέχει το κοινωνικό περιβάλλον της οικογένειας που έχασε τον άνθρωπό της Από την μία πλευρά, σαφώς και η οικογένεια βιώνει το δικό της πένθος, που κανείς δεν μπορεί να το βιώσει με τον ίδιο τρόπο, αλλά η κοινωνική υποστήριξη είναι πολύ σημαντική, καθώς και μόνο το γεγονός ότι δεν είσαι μόνος σε αυτόν τον δύσκολο αγώνα λειτουργεί ως ηθικό στήριγμα, ενώ η συμπαράσταση βοηθάει στην απαραίτητη συναισθηματική αποφόρτιση. Ο λαός λέει: «θλίψη μοιρασμένη, μισή θλίψη, χαρά μοιρασμένη, διπλή χαρά»

Η αλληλένδετη σχέση του κύκλου της ζωής της με τον κύκλο του θανάτου είναι μια πρώτη σημαντική διαπίστωση που κάνουν οι πενθούντες, και στα όποια ερωτήματα προκύπτουν η θρησκεία μας, μέσω των τελετουργικών της, νομίζω πως βοηθάει ιδιαίτερα.

«Είπεν ο Κύριος προς τους εληλυθότας προς αυτόν Ιουδαίους:

Αμήν αμήν λέγω υμίν, ότι ο τον λόγον μου ακούων και πιστεύων τω πέμψαντί με, έχει ζωήν αιώνιον, και εις κρίσιν ουκ έρχεται, αλλά μεταβέβηκεν εκ του θανάτου εις την ζωήν.

Αμήν αμήν λέγω υμίν ότι έρχεται ώρα, και νυν εστίν, ότε οι νεκροί ακούσονται της φωνής του Υιού του Θεού, και οι ακούσαντες ζήσονται»

(Ιωάν. Ε' 2430)

Για την επιστήμη ο θάνατος είναι η οριστική παύση των λειτουργιών πού κρατούν το σώμα στην ζωή και η διάλυση τής ψυχοσωματικής οντότητας τού ανθρώπου.

Κατά την διδασκαλία τής Εκκλησίας μας, ο θάνατος δεν είναι τίποτε άλλο παρά η διάβαση από την παρούσα, φθαρτή ζωή στην μελλοντική και αιώνια, γι’ αυτό και ονομάζεται κοίμηση και οι χώροι ταφής κοιμητήρια.

Η παρούσα ζωή μας είναι μια προετοιμασία για τη μελλοντική ζωή, προετοιμασία, που λήγει με τον θάνατό μας. Ο Χριστός, με την Ανάσταση του, άνοιξε τις πύλες της Βασιλείας των Ουρανών. Το σώμα αποσυντίθεται, προκειμένου να εγερθεί εκ νέου κατά τη γενική Ανάσταση (Δευτέρα Παρουσία). Η ψυχή όμως, συνεχίζει να ζει, μην παύοντας να υπάρχει ούτε για μια στιγμή.

«Προσδοκώ ανάστασιν νεκρών και ζωή του μέλλοντος αιώνος»

Δεν είναι λοιπόν απαισιόδοξος ο Χριστιανισμός, όταν λέει «πάντα ματαιότης τα ανθρώπινα», αλλά αντίθετα αισιόδοξος γιατί βλέπει και ζητεί την ουσία, την πραγματική και αιώνια ζωή της ψυχής και του σώματος.

Ή Εκκλησία, μιλώντας για τον θάνατο, αναφέρεται σε ένα φοβερό μυστήριο. Ονομάζοντάς το μυστήριο, θέλει να μάς πει πως είναι μάταιη η προσπάθεια να κατανοήσουμε την ουσία αυτού του φαινομένου εις βάθος. Ή Χριστιανική μας πίστη όμως, μας δίνει ορισμένες πληροφορίες περί του μυστηρίου του θανάτου.

Οι Άγιοι Πατέρες μάς δίνουν δύο βασικές συμβουλές: να μη φοβόμαστε τον θάνατο και να μην κλαίμε υπέρμετρα τους νεκρούς μας, να μην θλιβόμαστε πέραν από τα λογικά όρια, γιατί ο θάνατος δεν είναι μία οδός που οδηγεί στην ανυπαρξία αλλά το προσωρινό τέρμα της επιγείου ζωής μας και ταυτόχρονα η αφετηρία της αιώνιας ζωής.

Το κάθε τι που λαμβάνει χώρα σε μια κηδεία ή σε ένα μνημόσυνο γίνεται για συγκεκριμένο λόγο:

Στη Νεκρώσιμη Ακολουθία η προσοχή στρέφεται στην αναχωρούσα ψυχή αλλά, παράλληλα με τη μέριμνά μας για την ψυχή που έχει μεν αναχωρήσει και κατά κάποιο τρόπο βρίσκεται ακόμη κοντά στη γη, υπάρχει και μια βαθιά φροντίδα για το σώμα.

Στα μνημόσυνα, όλη η προσοχή μας συγκεντρώνεται στην ψυχή που βρίσκεται τώρα στην αιωνιότητα, πρόσωπο προς πρόσωπο με τον ζώντα Θεό, και η οποία αναπτύσσεται σε μια όλο και βαθύτερη κοινωνία μαζί Του.

Νεκρώσιμη ακολουθία

Στη νεκρώσιμη ακολουθία γίνεται ουσιαστικά ένα διάλογος μεταξύ των συγγενών και φίλων του κεκοιμημένου και του Θεού. Ονομάζεται και εξόδιος ακολουθία, και αυτό διότι συνοδεύουμε τον μεταστάνταστην πορεία του προς την έξοδο από την ζωή αυτή.

Κατά τη διάρκεια της Νεκρώσιμης Ακολουθίας, καλούμαστε να βρούμε μια ισορροπία ανάμεσα στην αποδοχή της πραγματικότητας και στη βεβαιότητα της πίστης μας, ανάμεσα στη θέα της φθοράς και στη βεβαιότητα της αιώνιας ζωής.

Αφενός βλέπουμε το -τόσο αγαπητό και πολύτιμο- σώμα πληγωμένο και κατακτημένο από τη θνητότητα, παραδομένο στο θάνατο, και αφετέρου, αναγνωρίζουμε τη σύνδεσή του με το Σώμα του Χριστού και το βλέπουμε ως σπόρο που σπείρεται για να αναγεννηθεί μέσα από την Ανάσταση.

Μέσα από τους ύμνους τονίζεται η ματαιότητα των εγκοσμίων και εξυμνείται η αξία των αιωνίων αγαθών. Τόσο οι ιερείς όσο και οι παρευρισκόμενοι, ζητούν όχι μόνο το έλεος του Θεού αλλά και παρηγοριά, «διότι ουδείς άνθρωπος μπορεί αξίως να σταθεί την ώρα του φοβερού βήματος». Παρακαλούν όλοι μαζί τον Θεό να αναπαύσει το μεταστάντα μαζί με τους σωσμένους, ενώ παρακαλούμε και την Παναγία μας να δεηθεί προς τον Κύριο. Ο ιερέας ικετεύει τον Θεό, ο οποίος νίκησε το θάνατο και το διάβολο με την παρουσία του στον κόσμο, να λάβει υπόψη τη ροπή του ανθρώπου προς την αμαρτία και να παραβλέψει τις αμαρτίες του ως αγαθός και φιλάνθρωπος.

Οι ευχές της πίστης που συνοδεύουν την ψυχή του κεκοιμημένου και που προσφέρονται μπροστά στο πρόσωπο του Θεού αποτελούν μαρτυρία αγάπης. Όσο αμαρτωλός και αδύναμος άνθρωπος κι αν υπήρξε ο αποθανών, άφησε πίσω του μια όμορφη μνήμη. Όλα τα άλλα θα γίνουν χώμα. Η αγάπη θα επιβιώσει απ’ όλα τα άλλα πράγματα.

Διακηρύσσοντας μπροστά στον Θεό την αθάνατη αγάπη μας για τον πεθαμένο είναι σαν να επιβεβαιώνουμε αυτό το πρόσωπο, όχι μόνο στο χρόνο αλλά και στην αιωνιότητα Όταν μάλιστα στεκόμαστε με αναμμένα κεριά στην Ακολουθία, διακηρύσσουμε πραγματικά την πίστη μας στην ανάσταση, αλλά και δηλώνουμε μπροστά στο πρόσωπο του Θεού ότι αυτό το πρόσωπο έφερε ένα φως στον κόσμο.

Ακολουθεί η κηδεία. Η λέξη κηδεία προέρχεται από το ρήμα κήδομαι που θα πει φροντίζω. Επομένως, κηδεία είναι η φροντίδα για τον άνθρωπο που έφυγε απ' αυτή τη ζωή.

Με τις προσευχές της Εκκλησίας και τις ευχές των ιερέων συνοδεύουμε στον τάφο το νεκρό σώμα. Στη συνέχεια, το θάβουμε μέσα στο χώμα και τοποθετούμε στο σημείο της ταφής του ένα σταυρό, το σύμβολο της νίκης του Χριστού κατά του θανάτου.

Μνημόσυνα

Η λέξη μνημόσυνο παράγεται από το ρήμα «μνημονεύω», που σημαίνει φέρνω κάποιον στον νου μου, ανακαλώ στη μνήμη μου κάποιον. Τα μνημόσυνα γίνονται στη μνήμη του μεταστάντος για την ανάπαυση της ψυχής του.

Είναι η προσευχή εμάς των ζωντανών για τους κεκοιμημένους μας, και έχουν μεγάλη σημασία για τους τελευταίους καθώς αποτελούν τη «μεσιτεία» μας προς τον Θεό για την ανάπαυση των ψυχών τους. Με αυτά υποβάλουμε αίτηση χάριτος για αυτούς στον Θεό, επειδή ο Θεός είναι φιλάνθρωπος και η τελική κρίση ακόμη δεν έγινε. Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος είπε «Μη αμφιβάλλεις ότι ο αποθανών θα λάβει κάτι καλό από τις προσευχές που κάνεις εσύ».

Στην Ορθόδοξη παράδοση έχουμε τέσσερα κύρια μνημόσυνα. Το τριήμερο, το εννιαήμερο, το σαρανταήμερο και το ετήσιο μνημόσυνο. Όλα δημιουργήθηκαν για να βοηθήσουν στο ταξίδι της ψυχής από τη γη στον ουρανό.

Τα τρίμηνα, εξάμηνα, ενιάμηνα και τρίχρονα – πολλαπλάσια της τριάδας – γίνονται «εις δόξαν του Τριαδικού Θεού υπέρ του μεταστάντος».

Τα μνημόσυνα μπορεί να γίνονται παντού και πάντοτε, κυρίως κατά την τέλεση της Θείας λειτουργίας. Η Εκκλησία μας έχει όλα τα Σάββατα αφιερώσει για προσευχές υπέρ των κεκοιμημένων. Όμως δύο Σάββατα, το Σάββατο πριν την και το Σάββατο πριν τη Πεντηκοστή είναι τα δύο κύρια Ψυχοσάββατα.

Τριήμερο

Λαμβάνει χώρα τη τρίτη μέρα από την κοίμηση και συμβολίζει την ανάσταση του Κυρίου μετά την τριήμερη παραμονή Του στον τάφο. Ευχόμαστε να αναστηθεί και ο νεκρός στην ουράνια βασιλεία παρακαλούμε τον Κύριο να αναπαύσει τον κοιμηθέντα «μετά δικαίων».

Τις δυο πρώτες ημέρες η ψυχή, με τη συντροφιά των αγγέλων που τη συνοδεύουν, γυρίζει στους τόπους όπου έζησε. Εκείνη μας βλέπει, μας μιλάει αλλά εμείς ούτε μπορούμε να τη δούμε, ούτε να της μιλήσουμε. Ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός περιγράφει στη Νεκρώσιμη Ακολουθία την κατάσταση της ψυχής εκείνη την ώρα πολύ παραστατικά: «Προς τους ανθρώπους τα χέρια απλώνει, και κανείς δεν τη βοηθά».

Την τρίτη ημέρα, η ψυχή αρχίζει τη πορεία προς τον ουρανό για να κριθεί από το Θεό. Την ημέρα αυτή οι συγγενείς τελούμε το τριήμερο μνημόσυνο για δύο λόγους: αρχικά για να ανακουφίσουν οι Άγγελοι τη ψυχή για τη λύπη της που αφήνει τα εγκόσμια και επιπρόσθετα -και πιο σημαντικά- διότι η ψυχή στην πορεία της προς τον ουρανό θα συναντήσει τα τελώνια. Η λέξη τελώνιο προέρχεται από τους τελώνες, οι οποίοι ήταν εισπράκτορες φόρων, άδικοι και με φήμη εκβιαστών.

Τα τελώνια είναι πονηρά πνεύματα που έχουν ως στόχο τους να εμποδίσουν την ψυχή να φτάσει στον ουρανό, κατηγορώντας την για τις αμαρτίες που έπραξε. Οι άγγελοι τους απαντούν με τις καλές πράξεις αυτού του ανθρώπου και έτσι περνά η ψυχή ένα-ένα τα τελώνια, και μόνον αφού διέλθει επιτυχώς από όλα τα τελώνια μπορεί να συνεχίσει την πορεία της προς τον Θεό. Αν, λόγω έλλειψης καλών πράξεων της ψυχής, οι άγγελοι δεν μπορούν να απαντήσουν, τότε εκείνα παίρνουν την ψυχή στον Άδη.

Τα Τελώνια

Το πόσο τρομερή είναι αυτή η άνοδος και η συνάντηση με τα τελώνια φαίνεται από το γεγονός ότι η ίδια η Παναγία όταν πληροφορήθηκε από τον Αρχάγγελο Γαβριήλ την επικείμενη κοίμησή Της, προσευχήθηκε στο Υιό και Θεό Της να Την βοηθήσει να αντιμετωπίσει τους δαίμονες, και ο ίδιος ο Χριστός εμφανίστηκε από τους Ουρανούς για να παραλάβει την ψυχή της και να την οδηγήσει στους Ουρανούς.

Δύσκολη και φοβερή η τρίτη ημέρα για την ψυχή, και για τον λόγο αυτό έχει ιδιαίτερη ανάγκη από προσευχές για τη σωτηρία της. Οι ευχές των Χριστιανών και του Ιερέα έχουν την δύναμη να κάνουν τα εναέρια τελώνεια να παραμερίσουν για να περάσει η ψυχή χωρίς να μπορούν να την αρπάξουν οι δαίμονες για τα σφάλματα που έπραξε.

Περνώντας επιτυχώς από τα τελώνια η ψυχή, φτάνει στον ουρανό και ο Φύλακας Άγγελος της την οδηγεί στον Χριστό, ο οποίος τότε την ευλογεί χωρίς να πει τίποτα απολύτως. Ούτε ο Χριστός μας αποφαίνεται, ούτε η ψυχή αντιλαμβάνεται με ακρίβεια τι θα γίνει. Διαισθητικώς όμως ξέρει ότι, αφού πέρασε τα Τελώνια, είναι σωσμένη. Περιμένει βέβαια την επικύρωση...

Έπειτα η ψυχή, με τον Φύλακα Άγγελό της, ξανακατεβαίνει στη γη και αρχίζει μια διαδρομή από την ημέρα που γεννήθηκε μέχρι την ημέρα που κοιμήθηκε. Ακολουθεί βήμα-βήμα, πόντο–πόντο τα πάντα με λεπτομέρεια. Και τότε, όταν αισθάνεται και τα θυμάται όλα, διαπιστώνει ότι ο Θεός ήταν και είναι πανταχού παρών.

Εννιάμερα

Την ενάτη ημέρα η ψυχή επανέρχεται πλάι στον Χριστό και η Εκκλησία και πάλι δέεται «Κύριε Ελέησον την ψυχή που παρίσταται ενώπιον Σου». Ο Χριστός ευλογεί αλλά δεν αποφαίνεται.

Από την ενάτη ημέρα και μετά, ο Φύλακας Άγγελος οδηγεί τη ψυχή τις μισές ημέρες στον Παράδεισο και τις άλλες μισές στον Άδη, μη ξέροντας ακόμη που θα κριθεί να μείνει. Οι συγγενείς τελούν το εννιαήμερο μνημόσυνο για να ζητήσουν από το Θεό να βοηθήσει την ψυχή στην περιήγηση της στον Άδη. Την Τεσσαρακοστή ημέρα η ψυχή θα έχει πια ολοκληρωμένη την εμπειρία τόσο του κτιστού όσο και του νοητού, του αόρατου κόσμου...

Επίσης, τα εννιάμερα τα κάνουμε, για να παρακαλέσουμε τον Θεό να συγκαταριθμήσει τη ψυχή του κοιμηθέντος με τα εννέα άυλα ουράνια τάγματα των Αγγέλων. Τα ουράνια τάγματα είναι: τα Χερουβείμ, τα Σεραφείμ, οι Θρόνοι, οι Κυριότητες, οι Αρχές, οι Εξουσίες, οι Δυνάμεις, οι Άγγελοι και οι Αρχάγγελοι.

Τέλος, τα εννιάμερα μνημόσυνα τελούνται επειδή στις εννέα ημέρες αρχίζει να διαλύεται ο κοιμηθείς «εις τα εξ ών συνετέθη».

Σαράντα

Ο Χριστός «ανελήφθη εις τον Ουρανόν και εκάθησεν εκ δεξιών του Πατρός». Μετά την Ανάστασή Του, ο Κύριος επί σαράντα ημέρες παρουσιαζόταν στους μαθητές Του. Τα Σαράντα τελούνται την ευχή να ν’ «αναληφθεί» και ο νεκρός, να συναντήσει το Χριστό στους ουρανούς και να ζήσει για πάντα μαζί Του.

Την τεσσαρακοστή ημέρα η ψυχή θα κριθεί από το Θεό ως προς το που θα παραμείνει. Το σαρανταήμερο μνημόσυνο έχει σκοπό να παρακαλέσουν οι συγγενείς και οι φίλοι του αποθανόντος το Θεό να κρίνει επιεικώς την ψυχή και να την «τάξει μετά των δικαίων» στον Παράδεισο.

Ο Φύλακας Άγγελος καρτερικά αναμένει την απόφαση... Αν λάμψει... εκ δεξιών η ψυχή σώζεται, αν εξ αριστερών η ψυχή οδηγείται στον Άδη... όχι στην κόλαση. Η κόλαση είναι τελείως άδεια ακόμα! Δεν περιέχει απολύτως κανέναν. Γιατί ακόμα δεν έγινε η Δευτέρα παρουσία...

Οι ψυχές των κολασμένων τώρα παραμένουν στον Άδη που είναι, τρόπον τινά, το προοίμιο της Κολάσης, όπως και ο Παράδεισος είναι το προοίμιο της Βασιλείας των Ουρανών. Εκεί βρίσκονται οι σωσμένες ψυχές χωρίς όμως τα σώματά τους. Στην Βασιλεία των Ουρανών αυτή τη στιγμή βρίσκονται μόνο ο Χριστός και η Παναγία μας, με ψυχές και σώμα. Οι Άγιοι βρίσκονται στον Παράδεισο αλλά χωρίς τα σώματα τους. Οι ψυχές θα ενωθούν με τα σώματά τους μετά την Δευτέρα παρουσία και θα οδηγηθούν πλέον από τον Παράδεισο στον Θεϊκό Νυμφώνα ή από τον Άδη στην Κόλαση.

Επομένως ιδιαίτερη σημασία έχει η τεσσαρακοστή ημέρα, ακριβώς όταν αυτή συμπληρωθεί. Τα σαράντα τα κάνουμε πάντοτε είτε λίγο πρίν είτε την ίδια μέρα - ούτε μια μέρα αργότερα. Γνωρίζει καλά η Εκκλησία μας ότι αυτή η ημέρα είναι η κρισιμότερη, οπότε και θα παρθεί η οριστική απόφαση, η οποία θα ισχύσει για πάντα, και για αυτό προσκομίζει τα κόλλυβα της 40ης ημέρας τα οποία είναι και τα πιο σημαντικά. Εκείνη την ημέρα η ψυχή θα λάβει τη θέση της.

Ετήσιο Μνημόσυνο/ Χρόνος

Το ετήσιο μνημόσυνο τελείται την επέτειο ημέρα του θανάτου, σε ανάμνηση των γενεθλίων του νεκρού, καθώς, για τους πιστούς Χριστιανούς, ημέρα της αληθινής γεννήσεως είναι η ημέρα του σωματικού θανάτου και της μεταστάσεως στην αιώνια ζωή.

Κόλλυβα

Μετά τον 4ο αιώνα επικράτησε να προσφέρουμε κόλλυβα, τα οποία έχουν συμβολική σημασία. Τα κόλλυβα συνδέονται με την έννοια της ελεημοσύνης που πρέπει να συνοδεύει τα μνημόσυνα – για αυτόν τον λόγο και συνηθίζεται να παρατίθεται γεύμα ή/και να γίνονται δωρεές στη μνήμη των κεκοιμημένων.

Κατά την παρασκευή των κόλλυβων βάζουμε λιβάνι και τα θυμιατίζουμε. Επίσης, έχουμε το καντήλι μας αναμμένο. Τέλος, όταν τοποθετούμε τα υλικά στον δίσκο, τα βάζουμε σε σχήμα σταυρού.

Το σιτάρι:

Το βασικό υλικό για τα κόλλυβα είναι το σιτάρι, σύμβολο της γης.

Κατά την Ορθόδοξη Πίστη ο νεκρός μας θάβεται στο χώμα και σαπίζει ώστε να εγερθεί στη Δευτέρα Παρουσία. Το σιτάρι συμβολίζει το θάνατο, την ταφή και την ανάσταση των σωμάτων.

Όπως ο σπόρος του σιταριού πέφτει στη γη, θάβεται και χωνεύεται και σαπίζει χωρίς όμως να φθαρεί και στη συνέχεια φυτρώνει καλύτερος και ωραιότερος, έτσι και το νεκρό σώμα του ανθρώπου θάβεται στη γη και σαπίζει, για να αναστηθεί και πάλι άφθαρτο και ένδοξο και αιώνιο. Η ταφή του κεκοιμημένου στη γη, ως άλλου πνευματικού σίτου, ανάγει στη μέλλουσα κοινή ανάσταση και ατελεύτητη ζωή κοντά στον Χριστό. Αντίστοιχα, η φάση της ύπνωσης που ονομάζουμε θάνατο είναι μια διαδικασία θαυματουργική.

Σημαντικό είναι να προσέξουμε πως ο σπόρος που «πεθαίνει» και ξαναφυτρώνει δεν διατηρεί την πρότερη μορφή του (σπόρος), αλλά μεταλλάσσεται. Από τον ένα σπόρο πού − αν δεν έπεφτε στην γη να διαλυθεί − θα έμενε μόνος του, φυτρώνουν απείρως περισσότεροι πολλαπλασιάζοντας και διαιωνίζοντας την ζωή.

Και αυτή ακριβώς την εικόνα διάλεξε ο Χριστός για να μας βεβαιώσει πως η ζωή όχι απλώς δεν χάνεται αλλά μέσα από τον θάνατο καταξιώνεται, δηλαδή δοξάζεται:

«Εάν μη ο κόκκος του σίτου πεσών εις την γήν αποθάνη, αυτός μόνο μένει,

Εάν δε αποθάνη, πολύν καρπόν φέρει»

(Ιωάννου ΙΒ 24)

Δηλαδή: το σπυρί του σιταριού εάν πέφτοντας στη γη δεν πεθάνει, μένει μοναχό του - εάν όμως πεθάνει, πολύ καρπό φέρνει.

Τα παραπάνω που ισχύουν για τους σπόρους του σιταριού, ισχύουν κατ’ αναλογία και για τους υπόλοιπους ξηρούς καρπούς (καρύδια κτλ.). Συμβολίζουν τη ζωή που αναπαράγεται.

Τα υπόλοιπα υλικά που χρησιμοποιούμε για να φτιάξουμε τα κόλλυβα αλληλοσυμπληρώνονται και τέρπουν – χωρίς όμως να χορταίνουν – τις 5 αισθήσεις μας προκειμένου να υπογραμμιστεί ο ολοκληρωτικός θρίαμβος της ζωής επί του θανάτου.

Η Σταφίδα:

Η σταφίδα -δηλαδή το ξερό σταφύλι- συμβολίζει τον Χριστό αλλά και τη γλυκύτητα της ζωής.

«Εγώ είμαι η άμπελος η αληθινή και ο Πατέρας μου είναι ο γεωργός»

Κατά Ιωάννην Κεφ. 15: παρ.1

«Κάθε κλήμα ενωμένο μ’ εμένα που δε φέρει καρπό το αφαιρεί. Και καθένα που φέρει καρπό το κλαδεύει, για να φέρει περισσότερο καρπό»

Κατά Ιωάννην Κεφ. 15: παρ.2

Το Ρόδι:

Καρπός της αφθονίας, της γονιμότητας, της καλοτυχίας, του πλούτου αλλά και των νεκρών ή του θανάτου, το ρόδι συνοδεύει συμβολικά την ανθρώπινη παρουσία στη Γη από την προϊστορία της μέχρι τις ημέρες μας.

Το ρόδι είναι το φρούτο που ο Πλούτωνας έδωσε στην Περσεφόνη για να τη «δέσει» με τον Άδη. Το βάζουμε στα κόλλυβα με την ευχή «να είναι όλα ρόδινα» εκεί που βρίσκεται ο κεκοιμημένος μας.

Τα αμύγδαλα:

Τα ασπρισμένα αμύγδαλα συμβολίζουν τα γυμνά οστά και θυμίζουν την κοινή μοίρα όλων μας

Ο Μαιντανός

Ο ψιλοκομμένος μαϊντανός συμβολίζει τον «τόπο χλοερό» όπου «ουκ έστι πόνος». Επίσης, ο μαϊντανός έχει το πράσινο χρώμα της ελπίδας και της βλάστησης αλλά σε μια απόχρωση σχεδόν σκοτεινή.

Η Κανέλα:

Η κανέλλα, με το καφέ της χρώμα, διατηρεί τη σοβαρότητα του μυστηρίου αλλά δεν έχει το μαύρο του θανάτου. Επίσης, το καφέ χρώμα συμβολίζει το χώμα.

Μπαχαρικά:

Συμβολίζουν τα αρώματα αυτού του κόσμου

Το τρίμμα από τα στραγάλια ή η φρυγανιά ή το αλεύρι

Συμβολίζουν το «ελαφρύ» χώμα που ευχόμαστε να σκεπάζει τους κεκοιμημένους μας.

Η Ζάχαρη:

Η λευκή κρούστα από ζάχαρη συμβολίζει την μετά θάνατον ουράνια γλυκιά ζωή, τη γλύκα του παραδείσου, και αποτελεί μικρογραφία του «φωτεινού χιτώνα» που καλύπτει προστατευτικά όλα τα συστατικά.

Η λευκότητα και η γλυκύτητα της ζάχαρης είναι τα χαρακτηριστικά του «άληκτου φωτός» και της αιώνιας μακαριότητας που επιφυλάσσει ο Θεός «δια τους αγαπώντας αυτόν» (πρβλ. Α΄ Κορ.2,9).

Κουφέτα (ασημένια ή χρυσά)

Συμβολίζουν τα οστά των κεκοιμημένων που στον χρόνο παραμένουν άφθαρτα ενώ η σάρκα αποσυντίθεται.

Αξίζει να σημειωθεί βέβαια, ότι τα κόλλυβα δεν αποτελούν το σημαντικό, το ουσιώδες συστατικό τού Ιερού Μνημόσυνου. Σημαντικότατα και αναγκαιότατα για ένα Μνημόσυνο είναι: Το πρόσφορο, η λειτουργιά, το Νάμα, ο Οίνος, το θυμίαμα και το κερί, τα οποία ανέκαθεν προσέφεραν οι πιστοί σε κάθε τέλεση του Μυστηρίου της Θείας Ευχαριστίας.

Η κατάσταση των ψυχών μέχρι την τελική κρίση

Την τεσσαρακοστή ημέρα γίνεται η μερική κρίση της ψυχής. Ονομάζεται μερική διότι η τελική θα έρθει με την Δευτέρα Παρουσία του Κυρίου.

Μετά από τη μερική κρίση, κάποιες ψυχές βρίσκονται σε μια κατάσταση πρόγευσης της αιώνιας αγαλλίασης και μακαριότητας, ενώ άλλες σε μια κατάσταση τρόμου εξαιτίας των αιώνιων μαρτυρίων τα οποία θα υποστούν πλήρως μετά την Τελική Κρίση. Μέχρι τότε εξακολουθεί να υπάρχει δυνατότητα αλλαγής της κατάστασής τους.

Στο τελευταίο δοξαστικό τροπάριο που ακούμε στη Νεκρώσιμη Ακολουθία κατά τον τελευταίο ασπασμό, όταν ο υμνωδός με ποιητική αδεία βάζει στα χείλη του νεκρού τα λόγια που ακούγονται, λέει:

«Αλλ’αιτώ πάντας και δυσσωπώ, αδιαλείπτως υπέρ εμού προσεύχεσθαι Χριστώ τώ Θεώ, ίνα μή καταταγώ δια τάς αμαρτίας μου, είς τόν τόπον της βασάνου, αλλ’ίνα με κατατάξη όπου το φώς της ζωής»

Όλοι βέβαια ελπίζουμε ότι οι ψυχές των αγαπημένων μας βρίσκονται στην κατάσταση της πρόγευσης του παραδείσου, αλλά μόνο για τους Αγίους μπορούμε να είμαστε σίγουροι. Έτσι, όταν η ψυχή ενός ανθρώπου φύγει από αυτό τον κόσμο, αρχίζουμε αμέσως να μιλάμε στο Θεό γι’ αυτόν. Δηλαδή να προσευχόμαστε.

Σύμφωνα με τη χριστιανική πίστη, οι ζώντες κάνουμε προσευχές και μνημόσυνα, ικετεύοντας τον Κύριο για τη συγχώρηση και την ανάπαυση των αγαπημένων μας.

«Ανάπαυσον, ο θεός τον δούλον σου, και κατάταξον αυτόν εν Παραδείσω, όπου χοροί των Αγίων Κύριε, και οι Δίκαιοι εκλάμψουσιν ως φωστήρες, τον κεκοιμημένον δούλον σου ανάπαυσον, παρορών αυτού πάντα τα εγκλήματα»

«Μετά των Αγίων ανάπαυσον, Χριστέ, την ψυχήν του δούλου σου, ένθα ουκ έστι πόνος, ου λύπη, ου στεναγμός, αλλά ζωή ατελεύτητος».

Με τα μνημόσυνα, τη συμμετοχή στη Θεία Ευχαριστία με τα πρόσφορα, τα τρισάγια και τις ελεημοσύνες υποβάλουμε αίτηση χάριτος για τους κεκοιμημένους μας στον δίκαιο Κριτή, επειδή ο Θεός είναι φιλάνθρωπος και η τελική κρίση ακόμη δεν έγινε.

«Ο Θεός θέλει να βοηθήσει τους κεκοιμημένους, γιατί πονάει για τη σωτηρία τους... Με τα κόλλυβα του δίνουμε το δικαίωμα να επεμβαίνει…Γι’ αυτό η Εκκλησία μας έχει τα κόλλυβα και τα μνημόσυνα.. Έχουν την δυνατότητα και από την κόλαση να βγάλουν ψυχή»

(Γέροντας Παίσιος, ΛΟΓΟΙ Δ΄Σελ.278).

Το έλεος του Θεού θα φανεί ευνοϊκό σ' όσους από αθέλητη ανθρώπινη αδυναμία πέθαναν, όχι σε αμετανοησία και απιστία, αλλά με αδυναμίες και ατέλειες. Ο Θεός δέχεται με ευχαρίστηση τις προσφορές μας για χάρη όσων δεν πρόλαβαν και έφυγαν κατά κάποιο τρόπο απροετοίμαστοι.

Τις δέχεται και τις λογαριάζει σαν πράξεις και προσφορές εκείνων. Έτσι θέλει ο φιλάνθρωπος Κύριος, να Του ζητάνε τα πλάσματά Του και να τους δίνει όσα είναι για τη σωτηρία τους. Και μάλιστα λυγίζει ολοκληρωτικά, όταν κάποιος δεν αγωνίζεται μόνο για την δική του ψυχή, αλλά ενδιαφέρεται και για την ψυχή του πλησίον του.

Στην περίπτωση αυτή ο άνθρωπος γίνεται μιμητής του Θεού και τις δωρεές των άλλων τις ζητάει σαν δικές του χάρες. Έτσι εκπληρώνει την προϋπόθεση της τέλειας αγάπης, εξασφαλίζει τον μακαρισμό («μακάριοι είναι όσοι δείχνουν έλεος στους άλλους, γιατί σ’ αυτούς θα δείξει ο Θεός το έλεος Του», Ματθ.5:7) και, μαζί με την ψυχή του πλησίον, ευεργετεί πάρα πολύ και τη δική του ψυχή.

«Εἶναι ἀναγκαῖο νά κάνουμε δωρεές καί ἐλεημοσύνες εἰς μνήμην τῶν κεκοιμημένων μας. ῾Ηἀνακούφιση τῶν πτωχῶν καί ἐνδεῶν φθάνει στό θρόνο τοῦ Θεοῦ ὡς μία εὐπρόσδεκτη προσευχήγιά τίς ψυχές. Εἶναι σάν νά ἐξοφλοῦμε τά μικροχρέη πού ἄφησαν σ᾿ αὐτή τή γῆ, διότι ὅλοι καίπάντοτε ὀφείλουμε τό ἀνεξόφλητο χρέος τῆς ἀγάπης πρός τόν ἀδελφό, πού εἶναι ἡ εἰκόνα τοῦΘεοῦ. ᾿Επειδή, λοιπόν, οἱ κεκοιμημένοι μας, ὅσο ἐλεήμονες κι ἄν ὑπῆρξαν κατά τήν ἐπίγεια ζωήτους, θά μποροῦσαν νά κάνουν περισσότερα καλά ἔργα, πού δέν τά ἔκαναν, ἐμεῖς μέ τίς δωρεές εἰς μνήμην τους συμπληρώνουμε αὐτά τά καλά ἔργα καί πληρώνουμε γιά δικό τους λογαριασμότό χρέος τῆς ἀγάπης».

Όσο για το λόγο του προφήτη, «Στον Άδη ποιος θα μετανοήσει ενώπιον Σου;» (πρβ. Ψαλμ. 6:6), οι απειλές του παντοκράτορα Θεού είναι, βέβαια, φοβερές, αλλά τελικά τις εξουδετερώνει η ανυπολόγιστη φιλανθρωπία Του. Άλλωστε, και μετά απ’ αυτόν τον λόγο του προφήτη έγινε μετάνοια στον Άδη εκείνων που πίστεψαν όταν κατέβηκε ο Κύριος για να τους σώσει. Αλλά και στον Άδη δεν τους έσωσε όλους ο Χριστός. Έσωσε μόνο όσους Τον πίστεψαν. Επομένως, δεν καταργείται η προφητεία, αλλά απλά αποδεικνύεται ότι ο πανάγαθος Κύριος «νικιέται» από την αγάπη Του στον άνθρωπο.

Έπομένως, μπορεί κάποιος να αναρωτηθεί «Αν είναι έτσι, όλοι θα σωθούν και κανένας δεν θα κολαστεί»? Η απάντηση σε αυτό είναι πως αυτό ακριβώς θέλει και επιδιώκει ο Κύριος: το να μη στερηθεί κανείς τις θείες δωρεές Του. Αφού όλα για τον άνθρωπο τα υπέφερε ο Χριστός, όλα για τον άνθρωπο και τα ετοίμασε.

Η προσευχή συνεπώς για τους κεκοιμημένους είναι απαραίτητη, γιατί υπάρχει κάποια πρόοδος και προκοπή στην μέση κατάσταση των ψυχών.

«Μετά τον θάνατο δεν υπάρχει μετάνοια, αλλά μετά τον θάνατο όμως υπάρχει τελειοποίηση της μετάνοιας. Άλλο το ένα, άλλο το άλλο. Εδώ αρχίζει η μετάνοια και τελειώνει εκεί. Και συνεχίζει μέχρι την θέωση. Έτσι είναι. Αυτά είναι εμπειρία τών Αγίων»

Σε κάθε περίπτωση ωφελούν τα μνημόσυνα. Αν μεν είναι Άγιος ο κεκοιμημένος, τότε υπάρχει προσθήκη δόξας και αμοιβής. Αν βρίσκεται στην μέση τάξη ψυχών, βοηθούν τα μνημόσυνα να φθάσει γρηγορότερα κοντά στο Θεό και κοντά στους Αγίους. Αν είναι αμαρτωλός, τότε βοηθούν τα μνημόσυνα ώστε να δοθεί στην ψυχή κατά την ώρα εκείνη κάποια άνεση και κάποιος δροσισμός, χαλαρώνει η ένταση της κολάσεως και της τιμωρίας και νιώθουν μία ανάπαυση.

«Όπως ανακουφίζουμε τους φυλακισμένους με αναψυκτικά κ.τ.λ. που τους πηγαίνουμε, έτσι τους νεκρούς τους ανακουφίζουμε με τις προσευχές και τις ελεημοσύνες που κάνουμε για την ψυχή τους»

(Γεροντας Παίσιος)

«Ας προσφέρουμε γι’ αυτούς που έφυγαν ελεημοσύνες, διότι πραγματικά αυτές τους εξασφαλίζουν μεγάλη βελτίωση και ωφέλεια»

(Άγιος Ιωάννης Χρυσόστομος)

Αυτά απο, την Εκκλησία βασικά, και εμένα. Ελπίζω να τα βρήκατε τόσο ενδιαφέροντα όσο κι εγώ και εύχομαι ο Θεός να χαρίζει χρόνια σε εσάς και τους αγαπημένους σας!

Και επειδή, παρά το γεγονός ότι η μελωδικότητα και ο πλούτος της Αρχαίας Ελληνικής γλώσσας δεν συγκρίνεται, η δική μας γενιά καταλαβάινει καλύτερα τα λόγια στη δημοτική, μπορείτε να επισκεφθείτε τα παρακάτω links: